zakład Socjologii wsi i miasta umcs 
1990-2016
 
 

Problematyka rozprawy doktorskiej pt. "Świadomość historyczna studentów Uniwersytetu Rzeszowskiego"


W pracy podjęto próbę zarysowania obrazu świadomości historycznej studentów Uniwersytetu Rzeszowskiego. Poszukiwano odpowiedzi na następujące pytania badawcze: Jakie postawy deklarują studenci wobec przeszłości? Od czego zależą te postawy? Jakie miejsce zajmuje przeszłość wśród deklarowanych głównych wartości? W badaniach pytano przede wszystkim o historię Polski XX w. Świadomość historyczną badano w perspektywie teorii postaw ze wszystkimi ich komponentami: wiedzą, ocenami i emocjonalnym wartościowaniem oraz gotowością do działań, a także same działania.

Badania przeprowadzono metodą sondażu ankietowego z zastosowaniem techniki ankiety audytoryjnej. Zrealizowano je od kwietnia do czerwca 2010 r. Próba badawcza liczyła 483 osoby. Podzielono ją na dwie warstwy według lat studiów (I rok studiów I stopnia i I rok studiów II stopnia). W obu warstwach znaleźli się studenci wszystkich wydziałów Uniwersytetu Rzeszowskiego.

Do zbadania poziomu wiedzy historycznej studentów posłużył test składający się z ośmiu pytań z historii Polski XX w. Pytania dotyczyły znajomości wydarzeń historycznych oraz wiedzy o postaciach i strukturach organizacyjnych. Na podstawie ośmiu pytań kwestionariusza zbudowano skalę punktową wiedzy respondenta o wydarzeniach, postaciach i strukturach organizacyjnych. Maksymalna liczba punktów wynosiła 12. Poziom wiedzy studentów został podzielony na trzy kategorie: niską (1-5 punktów), średnią (6-8 pkt.) i wysoką (9-12 pkt.). Nie stwierdzono tu braku punktów w kwestionariuszach zakwalifikowanych do analizy. Pułap 12 punktów udało się osiągnąć zaledwie dziewięciu respondentom. Średnia liczba punktów dla całej próby wyniosła 6,1 pkt.

Według przyjętej skali blisko połowa badanych posiada niski poziom wiedzy. Studenci starszych roczników częściej prezentowali taki poziom wiedzy niż studenci I roku. Wysoki poziom wiedzy reprezentuje 1/5 badanych, ale studenci I roku stanowią większy odsetek w tej kategorii niż roku IV. Średnia z liczby punktów uzyskanych przez studentów I roku wynosi 6,4 pkt. i jest o jeden punkt wyższa niż średnia dla roku IV. Zatem generalnie lepiej w teście wypadli studenci młodszych roczników niż starszych. Ich nieco obszerniejsza wiedza była zapewne zapamiętana ze szkoły średniej. Studenci starszych roczników rzadko zgłębiali wiedzę historyczną w czasie studiów , a i wiele zapomnieli z tego, co się nauczyli w szkole. Z czasem ich wiedza historyczna malała. Zapewne też z tych powodów częściej udzielali odpowiedzi błędnych lub nie odpowiadali na te pytania. Wiedza studentów ze starszego rocznika była nieco obszerniejsza w odniesieniu do wydarzeń i postaci z najbliższej przeszłości niż z okresów wcześniejszych. Zapewne wynikało to z historii przeżywanej osobiście.

Można również zauważyć pewne różnice w poziomie wiedzy ze względu na płeć badanych. Analiza materiału wykazała, iż mężczyźni uzyskiwali większą liczbę punktów niż kobiety, czyli ich wiedza była bogatsza. Średnia liczby punktów uzyskanych przez mężczyzn wyniosła 6,5 pkt., natomiast przez kobiety 5,9 pkt. Kobiety zatem uzyskały wynik poniżej średniej dla całej próby. Wynika to z deklarowanego przez nie mniejszego zainteresowania tematyką historyczną niż wśród mężczyzn. Wysokim poziomem wiedzy wykazała się blisko 1/3 mężczyzn, a wśród kobiet mniej niż 1/5. Okazało się zatem, że rok studiów i płeć respondentów mają silny  wpływ na poziom ich wiedzy historycznej.

Najwyższą średnią z testu uzyskali studenci socjologii (9,82). Wysokie średnie osiągnęli także studenci historii (8,81) i prawa (8,79), najniższe natomiast studenci wychowania fizycznego (3,86) i rolnictwa (3,65). Nie dziwi dość dobry wynik testu wśród studentów historii, ale interesujące są wyniki, jakie uzyskali studenci prawa i socjologii. Z pewnością taki wynik prawników był spowodowany lepszym ich przygotowaniem do egzaminu wstępnego na ten kierunek, który jest postrzegany przez maturzystów jako atrakcyjny.  Ponadto prawnicy często deklarowali większe zainteresowanie historią. Jeśli natomiast chodzi o studentów socjologii, to uzyskana średnia z testu wynika nie tyle z zainteresowań historią, które jest raczej przeciętne, ile z programu kształcenia na tym kierunku, gdzie najnowszej historii Polski uczą się na I roku studiów. Odnotowano również spore różnice w poziomie wiedzy studentów nauk społecznych (szczególnie pomiędzy studentami pedagogiki /5,02/ i socjologii). Wyjaśnia to program kształcenia, a także niemal pełny stopień sfeminizowania kierunku pedagogika, zaś na socjologii proporcje są dość zbliżone, a kobiety wypadły w teście słabiej niż mężczyźni.

Deklarowane zainteresowanie respondentów historią jest co najwyżej przeciętne. Nie stwierdzono znacznych różnic w deklaracjach zainteresowania historią wśród młodszych i starszych studentów. Natomiast czynnikiem różnicującym jest płeć respondentów, gdyż wśród kobiet takie zainteresowanie zadeklarowała nieco ponad połowa, a wśród mężczyzn około 66%. Płeć ma więc wpływ na poziom wiedzy historycznej, a także na deklarowany stopień zainteresowania historią. Mężczyźni, częściej deklarujący większe zainteresowanie zagadnieniami historycznymi, uzyskali lepsze wyniki w teście niż kobiety.

Okazało się, że postawy studentów wobec przeszłości są w głównej mierze oparte na wiedzy. Jednak zasób ich wiedzy historycznej maleje z upływem czasu od ukończeniu szkoły średniej. Wiedza ta jest niezbyt obszerna, niekiedy nierzetelna i często ograniczająca się do faktografii. Najsłabszym elementem postawy okazały się działania inspirowane przeszłością nieobecne w odpowiedziach co szóstego respondenta i słabe wśród około połowy próby.

Jedną z kwestii w analizie materiału stanowiło miejsce przeszłości wśród deklarowanych wartości. W poszukiwaniu odpowiedzi zbudowano listę złożoną z 10 wartości z dodaniem kategorii „inne”. Zgodnie z przewidywaniami, najniżej w hierarchii znalazła się pamięć o przeszłości. Charakterystyczne, że mężczyźni ponad dwukrotnie częściej niż kobiety wskazywali na pamięć o przeszłości jako wartość priorytetową.

Wśród źródeł wiedzy studentów dominuje edukacja szkolna i informacje z mediów. Tylko niewielu respondentów wskazało tu na rodzinę. Nieliczni korzystają z informacji prasowych, a najrzadziej wykorzystywanym źródłem są grupy koleżeńskie (rówieśnicze). Dwa główne źródła informacji historycznych stanowią informacje ze szkół średnich oraz media.

Generalnie okazuje się, że według deklaracji studentów Uniwersytetu Rzeszowskiego historia jest ważna i potrzebna ludziom współczesnym. Jednak niewiele o niej wiedzą i przeszłość niezbyt ich interesuje, co nie przeszkadza im w wysokiej samoocenie swojej wiedzy o dziejach. W historii narodowej dostrzegają jedynie powody do dumy, a rzadko do wstydu czy krytyki. Przeszłość nie wzbudza ich szczególnej refleksji i nie jest wartością cenioną. Rzadko też angażują się w działania tak na rzecz jej upowszechnienia, jak i upamiętniania.

Dr Radosław Malikowski