Problematyka rozprawy doktorskiej pt. "Funkcje założone i realizowane specjalnych stref ekonomicznych"

Głównym problemem pracy jest ukazanie wpływu specjalnych stref ekonomicznych, jako nowego instrumentu polityki gospodarczej, na rozwój społeczno-ekonomiczny regionu przy pomocy analizy opartej na gruncie teorii funkcjonalnej. Strefy ekonomiczne w Polsce pojawiły się jako następstwo prowadzonej od 1989 r. transformacji systemowej, a najważniejszym ich zadaniem było zmniejszenie społecznych skutków bezrobocia i podnoszenie efektywności wykorzystania potencjału gospodarczego regionu. Badaniem objęto strefy: katowicką, suwalską i tarnobrzeską. Podstawową techniką badawczą zastosowaną w badaniach były wywiady z użyciem kwestionariusza ankiety. Badania empiryczne przeprowadzono w 2005 roku: w lipcu w KSSE, we wrześniu w TSSE i w grudniu w SSSE. Wywiady były przeprowadzane wśród pracowników strefy należących do trzech kategorii: pracujących w zarządzie strefy, w dziale promocji strefy lub bezpośredniej obsłudze inwestora, oraz w dziale prawnym.

Uzupełniającymi badaniami były ankiety pocztowe kierowane do firm prowadzących działalność na terenie sse. W czasie prowadzenia badań w KSSE działało 118 firm z ważnymi pozwoleniami, w SSSE 62, a w TSSE 81. Łącznie do analizy zakwalifikowano ankiety z 34 firm, co stanowi 13% wszystkich podmiotów gospodarczych prowadzących w tym czasie działalność w analizowanych strefach.

Przeprowadzono również analizę dokumentów urzędowych i aktów prawnych, które ukazały się od momentu powstania strefy do końca 2005 r. Dodatkowo uwzględniono dokumenty prezentowane na stronach internetowych Ministerstwa Gospodarki (http://www.mgip.gov.pl) omawiające zbiorcze wyniki gospodarcze sse tj. ?Raport o specjalnych strefach ekonomicznych? z dnia 4 marca 2005 r. i ?Specjalne Strefy Ekonomiczne na koniec 2005 roku? z dnia 4 lipca 2006 r. oraz raporty przygotowywane przez Zarządzającego do Ministerstwa Gospodarki.

W opisie funkcji założonych i realizowanych w strefach zastosowano jakościową metodę analizy danych. Zaletą tej metody była możliwość zbadania problemu poprzez pogłębione wywiady prowadzone w miejscu, w którym skupiają się wszelkie działania wybranej do badań instytucji (sse). Analizę oparto na gruncie teorii funkcjonalnych, z których najbardziej pomocną okazała się koncepcja R. Mertona. Według niej analiza funkcjonalna systemu powinna polegać na skupieniu się na konsekwencjach danego elementu (w tym przypadku sse) dla innych elementów struktury lub dla całości systemu (regionu). Dla uzyskania pełnego obrazu badanej instytucji w pracy starano się możliwie najpełniej opisać zarówno przyczyny powstania sse, proces tworzenia się tej instytucji, a także zmiany jakie następowały w trakcie jej działalności pod wpływem czynników zewnętrznych i wewnętrznych dostosowujących instytucję do pełnionych funkcji lub też wpływających na nią dysfunkcyjnie.

W pracy skoncentrowano się na badaniu trzech zasadniczych funkcji, które realizują sse: restrukturyzacji gospodarki regionu, stabilizacji rozwoju społeczno-gospodarczego i wpływu nowych technologii oraz nowoczesnego zarządzania na tworzenie się elit intelektualnych i nowej jakościowo formuły zarządzania rozwojem regionu (funkcja edukacyjna).

Analiza danych pozwala na stwierdzenie, że funkcje założone są przez sse realizowane, najpełniej w przypadku KSSE. Możliwość ich realizacji zależy bowiem od wielu czynników, które są najsilniej ukształtowane na Śląsku. Są to czynniki historyczne, demograficzne, kulturowe itp. Ponadto wielość instytucji działających w tym regionie pozwala na harmonijny rozwój społeczno-gospodarczy oparty na wewnętrznych czynnikach wzrostu i trwający w dłuższej perspektywie czasowej. Stwierdzono istnienie wyraźnej dodatniej korelacji pomiędzy potencjałem instytucjonalnym regionu a osiąganymi efektami społeczno-ekonomicznymi strefy.

Pozostałe dwie strefy nie realizują w pełni funkcji stabilizacji gospodarki i edukacyjnej. Należy zatem wzmocnić ich działanie na rozwój regionu poprzez inicjowanie i pomoc w powstaniu alternatywnych instytucji rozwoju społeczno-gospodarczego. Szczególnie ważna jest w tym działaniu aktywna postawa Zarządzającego strefą. Jak wskazują zebrane informacje, może on pełnić wiele innych zadań, które są istotne dla całości rozwoju społeczno-gospodarczego regionu. Umiejętność zjednywania sobie partnerów w otoczeniu społecznym, transponowanie pomysłów zaczerpniętych z innych regionów europejskich i próby wdrażania ich do realizacji stawiają Zarządzającego w roli kreatora zmian w regionie. Silna strefa jest w stanie przejąć na siebie pewien rodzaj przywództwa lokalnego, którego siła zależy w dużej mierze od tego, na ile Zarządzający jest reprezentantem interesów firm strefowych.

Poziom rozwoju strefy, a zatem i jej wpływ na rozwój społeczno-gospodarczy, zależy też od stabilności i precyzji regulacji prawnych dotyczących gospodarowania na jej obszarze. Ich słabość wpłynęła hamująco na rozwijanie się sse w Polsce. Po przystąpieniu Polski do UE nastąpiło ustabilizowanie unormowań prawnych i dopiero wtedy wyraźnie zwiększyło się zainteresowanie przedsiębiorców inwestycjami w strefie.

We wszystkich regionach działalność sse stanowi istotnie ważny wkład w ich rozwój. Jednak osiągnięte efekty zależą wprost proporcjonalnie od potencjału społeczno-gospodarczego regionu. Aktualne zróżnicowanie pomiędzy regionami wpływa na preferencje lokowania nowych inwestycji, przez co różnice pogłębiają się. Potwierdza to przyjętą hipotezę, że sse są niewystarczającym narzędziem dla prowadzenia efektywnej polityki gospodarczej w regionach położonych niekorzystnie pod względem geograficznym, o słabiej rozwiniętej infrastrukturze społecznej i gospodarczej. Stworzenie sprawnie funkcjonującej gospodarki regionu wymaga stosowania bardzo różnorodnych i komplementarnych mechanizmów, których źródłem jest istniejące w regionie otoczenie instytucjonalne oraz wielość działań i pomysłów różnych podmiotów. Planowy rozwój potrzebuje też wnikliwej oceny, synchronizacji i wspierania najbardziej efektywnych działań ze strony władz samorządowych oraz rządowych. Rola władz publicznych nabiera szczególnego znaczenia w przypadku terenów borykających się z problemami strukturalnymi, np. bezrobociem, restrukturyzacją przemysłu ciężkiego lub zmianą struktury produkcji. Trudno bowiem znaleźć inny podmiot, który podjąłby się zadania odbudowy społeczno-gospodarczej takiego regionu.

Ułatwienia ekonomiczne i proceduralne stosowane w sse są obecnie chętnie wykorzystywane przez agendy rządowe odpowiedzialne za inwestycje zagraniczne jako ważna zachęta dla znaczących inwestorów zagranicznych. W rezultacie to inwestor wskazuje miejsce gdzie zlokalizuje swą inwestycję i tam tworzona jest sse. Jednakże zastosowanie tego narzędzia w ten sposób jest niezgodne z ideą pomocy regionom szczególnie zagrożonym. Strefy stanowią jeden z bardziej skutecznych mechanizmów stymulujących rozwój lokalny i są istotnym elementem polityki regionalnej. Należy jednak wzmocnić ich oddziaływanie w regionach słabiej rozwiniętych gospodarczo poprzez aktywną pomoc państwa w budowę infrastruktury gospodarczej regionu. Takie działanie jest potrzebne pomimo presji do zrównoważenia wydatków budżetowych i liberalizowania zakresu interwencji państwa w gospodarce.

Szczególnie ważne stają się też działania władz samorządowych, organizacji społecznych i biznesowych, które przez stwarzanie korzystnego klimatu społecznego i pomoc dla inwestorów mogą częściowo zmieniać ich preferencje i zachęcić do inwestycji w regionach postrzeganych jako mniej atrakcyjne. Dobrze rozwinięte strefy w przyszłości mogą stać się bowiem zalążkiem sprawnie funkcjonującej gospodarki regionalnej pod warunkiem jednak udzielenia wsparcia finansowego i organizacyjnego ze strony wszystkich liczących się liderów lokalnego rozwoju.